«Οδός 19, αριθμός 15» Ομιλίες & θεατρική παράσταση – ντοκουμέντο

Η προσφυγική Ελευθερούπολη και η περίπτωση «Μουταλάσκη» παρουσιάστηκαν μέσα από μία συγκλονιστική θεατρική παράσταση-ντοκουμέντο, με τίτλο: «Οδός 19, αριθμός 15», με την σπουδαία ελληνίδα ηθοποιό κ. Νένα Μεντή, καθώς και μέσα από επίκαιρες ομιλίες του Προέδρου του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ. Νέας Ιωνίας κ. Λουκά Χριστοδούλου, της Αρχαιολόγου κ. Όλγας Δακουρά-Βογιατζόγλου και της μαθήτριας του Β΄ Ισότιμου Γενικού Λυκείου Κολλεγίου Αθηνών κ. Μυρτώ Παπαδοπούλου, σε μία ιδιαίτερη εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε το βράδυ της Τετάρτης (11/9), στον υπαίθριο χώρο του Ιστορικού Αρχείου του Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς (Π.Ι.Ο.Π.), στον Ταύρο.

Ο κ. Χριστοδούλου
Αναλυτικότερα, η ενδιαφέρουσα αυτή πολύπτυχη εκδήλωση ξεκίνησε με έναν χαιρετισμό και έναν πρόλογο ενός μέλους του Π.Ι.Ο.Π., και αμέσως μετά τον λόγο έλαβε ο κ. Λουκάς Χριστοδούλου, ο οποίος, με τη συνδρομή διαφανειών και εικόνων, που επιμελήθηκε ο ίδιος, ανέπτυξε το θέμα: «Τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης των προσφύγων στην Ελευθερούπολη και στη Νέα Ιωνία Αττικής».

Αρχικά, αφού αναφέρθηκε συνοπτικά στα γεγονότα που οδήγησαν στην καταστροφή της Σμύρνης και στη δημιουργία εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων με προορισμό την Ελλάδα, ο κ. Χριστοδούλου είπε μεταξύ άλλων πως: «Όταν οι πρόσφυγες φτάνουν στην Αττική οι συνθήκες υποδοχής είναι τραγικές. Περιφέρονται στους χωμάτινους δρόμους της Αθήνας και του Πειραιά, προσπαθώντας να βρουν στέγη για να διανυκτερεύσουν. Κοιμούνται σε στοές, κάτω από γέφυρες, σε επιταγμένα δωμάτια και σχολεία, σε συρμούς τρένων. Οι περισσότεροι χωρίς χρήματα, άρρωστοι και νηστικοί. Οικογένειες διαλυμένες.», προσθέτοντας πως: «Έτσι, τον Οκτώβριο του 1922 οι Έλληνες της Σπάρτης της Μικράς Ασίας, με επικεφαλής τον ιερέα Παπαϊωακείμ Πεσματζόγλου, εκδιώκονται και εγκαταλείπουν τις εστίες τους. Ξεκινούν με τα πόδια για να φτάσουν στην Αττάλεια (έκαναν 7 ημέρες ποδαρόδρομο φορτωμένοι με ό,τι πολύτιμο για αυτούς μπορούσαν να μεταφέρουν). Από την Αττάλεια ήρθαν στην Ελλάδα με 3 πλοία μέσω Ρόδου. Στην αρχή εγκαταστάθηκαν διασκορπισμένοι σε διάφορες περιοχές.».

Συνεχίζοντας, ο κ. Χριστοδούλου ανέφερε πως: «Την άνοιξη του 1923, ο Παπαϊωακείμ Πεσματζόγλου με μια ομάδα Σπαρταλήδες έρχονται στην περιοχή Ποδαράδων και αποφασίζουν να εγκατασταθούν στην περιοχή αυτή, που διέθετε αρκετά νερά, τα οποία ήταν απαραίτητα για την κατασκευή χαλιών. Κοντά στην περιοχή Ποδαράδων υπήρχε από το 1919 η Ελληνική Εριουργία του Νικόλαου Κιρκίνη. Εργοστάσιο τεράστιο για τα δεδομένα της εποχής. Τα επόμενα χρόνια θα γιγαντωθεί με την δημιουργία της Μεταξουργίας και Βαμβακουργίας αλλά και με το εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος.», επισήμανε μεταξύ άλλων πως: «Η Επαναστατική Κυβέρνηση του 1922 έχει αποφασίσει τη δημιουργία τριών συνοικισμών στην Αθήνα (Ποδαράδες, Παγκράτι, Καισαριανή) και ενός στον Πειραιά, στην Κοκκινιά, τη σημερινή Νίκαια. Οι Ποδαράδες είναι η σημερινή Νέα Ιωνία και η περιοχή κοντά στο Παγκράτι έγινε ο συνοικισμός του Βύρωνα, που ονομάστηκε Βύρωνας λόγω των 100 χρόνων από τον θάνατο του μεγάλου Φιλέλληνα Λόρδου Βύρωνα.» και ακόμη ανέφερε πως: «Η θεμελίωση του συνοικισμού της Νέας Ιωνίας έγινε στις 30 Ιουνίου 1923 και τα εγκαίνια του συνοικισμού στις 9 Δεκεμβρίου 1923, και αφού ήδη έχουν κατασκευαστεί 400 δωμάτια (κάθε δωμάτιο ήταν 16 τ.μ. περίπου και φιλοξενούσε μια οικογένεια).».

Επίσης, ο κ. Χριστοδούλου διευκρίνισε μεταξύ άλλων πως: «Στον συνοικισμό Ποδαράδες (Νέα Ιωνία), που έχει αποφασιστεί από την κυβέρνηση να γίνει ταπητουργικό κέντρο με την ίδρυση μεγάλων ταπητουργείων, έχουν έρθει σε λίγο καιρό και έχουν εγκατασταθεί πρόσφυγες και από άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας: Σμυρνιοί, Ινεπολίτες, Κασταμονίτες, Κωνσταντινουπολίτες, Αλαγιαλήδες, Ατταλειώτες και Καππαδόκες. Στην πόλη, αργότερα, εκτός από φτωχούς πρόσφυγες, έχουν έρθει και αρκετοί εύποροι, που αγοράζουν οικόπεδα και χτίζουν τα δικά τους σπίτια. Έτσι, στον συνοικισμό συνυπάρχουν φτωχοί, που διαμένουν σε δωμάτια, σκηνές και παράγκες, αλλά και εύποροι, που κατασκευάζουν μεγάλα και ευρύχωρα σπίτια, και αρχίζουν να δραστηριοποιούνται εμπορικά και βιομηχανικά.» και ακόμη είπε μεταξύ άλλων πως: «Το 1924, χτίζεται το 1ο δημοτικό σχολείο Νέας Ιωνίας, ενώ σε άλλες περιοχές (Ελευθερούπολη, Καλογρέζα, Ινέπολη, Σαφράμπολη) οι μαθητές παρακολουθούν τα μαθήματα μέσα σε πρόχειρες ξύλινες κατασκευές, χωρίς φως, νερό, θέρμανση και αποχωρητήρια. Στην περιοχή της Ελευθερούπολης χτίζονται τα μεγαλύτερα ταπητουργεία της Ελλάδας. Τα 3 μεγαλύτερα ταπητουργεία της Ελλάδας το 1925 βρίσκονται στην Ελευθερούπολη. Ήταν η Ελληνική Ταπητουργία, η Ανατολική Ταπητουργία και το Εργοστάσιο Ταπήτων Σπάρταλη. Από τα μεγαλύτερα υφαντουργεία που δημιουργούνται είναι το εργοστάσιο «Μουταλάσκη», των οικογενειών Σινιόσογλου και Τσαλίκογλου, και, αργότερα, η «Ελληνίδα», το «Τρία Άλφα» κ.ά..».

Ακολούθως, ο κ. Χριστοδούλου αναφέρθηκε στις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων, διαμονής, εργασία, υγείας κ.λπ., επισήμανε μεταξύ άλλων πως: «Η κατάσταση, βέβαια, αρχίζει και καλυτερεύει χρόνο με τον χρόνο, όταν οι πρόσφυγες βρίσκουν εργασία, εξασφαλίζουν στέγη και αρχίζουν να βλέπουν το μέλλον τους στη νέα τους πατρίδα με περισσότερη αισιοδοξία.», ανέλυσε τους λόγους επιλογής της ονομασίας της συνοικίας της Ελευθερούπολης και ολοκλήρωσε λέγοντας πως: «Θα τελειώσω με όσα είπε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος για την αντιμετώπιση των προσφύγων από τους γηγενείς, τους ντόπιους. Είπε: «Δεν υπήρξε συμπάθεια, δεν υπήρξε απάθεια, υπήρξε αντιπάθεια».».

Η κ. Όλγα Δακουρά-Βογιατζόγλου
Αμέσως μετά τον λόγο έλαβε η κ. Όλγα Δακουρά-Βογιατζόγλου, η οποία εισηγήθηκε του θέματος: «Βιομηχανική κληρονομιά της Νέας Ιωνίας: Οι ρίζες της κλωστοϋφαντουργίας και η συμβολή των προσφύγων», περιγράφοντας αρχικά την κλωστοϋφαντουργία ως δραστηριότητα του ανθρώπου, τα μεγάλα κέντρα όπως αναπτύχθηκε ο τομέας της στην Ελλάδα, δίνοντας παράλληλα έμφαση στην περιοχή της «Αλυσίδας» των Πατησίων, καθώς και στις επιχειρήσεις των «Υιών Ακριβού», και των «Αδελφών Κυρκίνη», επισήμανε για τον Νικόλαο Κυρκίνη πως: «Ήταν μία ιδιαίτερα ικανή προσωπικότητα, που κατάφερε να δημιουργήσει το μεγαλύτερο εριουργικό εργοστάσιο στην Ελλάδα.», και ακόμη διευκρίνισε μεταξύ άλλων πως: «Το ενδιαφέρον μας εστιάζεται στην «Ελληνική Εριουργία» για τον εξέχοντα ρόλο που διαδραμάτισε στη γέννηση και ανάπτυξη στα χρόνια του μεσοπολέμου του μεγαλύτερου κλωστοϋφαντουργικού κέντρου που αναπτύχθηκε στη Νέα Ιωνία και στην ευρύτερη περιοχή της: Νέα Φιλαδέλφεια και Νέα Χαλκηδόνα, γνωστό στην εποχή του ως «οι φάμπρικες των Ποδαράδων».».

Στη συνέχεια, η κ. Δακουρά-Βογιατζόγλου αναφέρθηκε με περισσότερες λεπτομέρειες στην αλματώδη αύξηση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων του Νικόλαου Κυρκίνη στην ευρύτερη περιοχή και στη «συγκρότηση της κολοσσιαίας εταιρείας «Ελληνική Εριουργία Α.Ε.», τονίζοντας μεταξύ άλλων πως: «Στη ραγδαία ανάπτυξη των επιχειρήσεων του Νικόλαου Κυρκίνη συνέβαλαν καθοριστικά οι μικρασιάτες πρόσφυγες, κυρίως οι γυναίκες, που αποτέλεσαν το εργατικό δυναμικό, το οποίο οι γηγενείς επιχειρηματίες έσπευσαν να εκμεταλλευτούν, αφενός για τα φθηνά ημερομίσθια και αφετέρου για τις εξειδικευμένες γνώσεις τους στη βαμβακουργία, τη μεταξουργία και την ταπητουργία. Από την άλλη πλευρά, πολύ σύντομα, οι πρόσφυγες ανέλαβαν επιχειρηματική δράση και έδωσαν το δικό τους στίγμα στην ανάπτυξη της βιομηχανίας.».

Ακόμη, η κ. Δακουρά-Βογιατζόγλου μίλησε σχετικά με την προέλευση των προσφύγων, τη ραγδαία ανάπτυξη της Ταπητουργίας, τη δημιουργία της βιομηχανικής ζώνης της Ελευθερούπολης και τις ακμαίες επιχειρήσεις τους, τις κοινωνικοοικονομικές επιδράσεις της υψηλής βιομηχανικής ανάπτυξης στους εργαζόμενους της περιοχής και γενικότερα στην Οικονομία της χώρας, τον σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη που διαδραμάτισαν οι γυναίκες εργάτριες, αλλά και τις διεκδικήσεις των εργαζομένων της κλωστοϋφαντουργίας στην εποχή του μεσοπολέμου «για καλύτερους μισθούς, για την καθιέρωση του οκταώρου, την κατάργηση της κατ’ αποκοπήν αμοιβής, τις κοινωνικές ασφαλίσεις, την τήρηση της εργατικής νομοθεσίας και την κατοχύρωση των πολιτικών και συνδικαλιστικών ελευθεριών τους.» και ακόμη έκανε ιδιαίτερη μνεία στην αγωνίστρια Ηλέκτρα Αποστόλου.

Ακολούθως, η κ. Δακουρά-Βογιατζόγλου αναφέρθηκε στην επιχειρηματική πορεία και στο ιστορικό των οικογενειών: Τσαλίκογλου και Σινιόσογλου, με αποκορύφωμα την ίδρυση της «Ανώνυμης Υφαντουργικής Εταιρείας Μουταλάσκη» και ολοκλήρωσε λέγοντας πως: «Η συγκεκριμένη επιχείρηση ενίσχυε τους εργάτες σε κάθε τους ανάγκη, ζητήματα προικός και στεγάσεως. Διέθετε σε καθημερινή βάση ιατρική περίθαλψη από τον ιατρό κ. Σινιόσογλου και τα φάρμακα και οι χειρουργικές επεμβάσεις ήταν δωρεάν. Η ασφάλισή τους ήταν καλύτερη από του Ι.Κ.Α. και διατηρούσε τμήμα δανείων για την ενίσχυση των εργατών, ενώ μοίραζε και «μπόνους» στην περίπτωση που η επιχείρηση είχε κέρδη. Όλες οι κοπέλες που εργάζονταν στη «Μουταλάσκη» ήταν περιζήτητες νύμφες, γιατί δεν υπήρχε περίπτωση να διωχθούν από το εργοστάσιο και γιατί γνώριζαν οι άνδρες που θα τις παντρεύονταν ότι θα τύχουν της υποστήριξης του εργοστασίου. Ακόμη, μέσα στις κοινωνικές αντιλήψεις των Σινιόσογλου ήταν η άρνηση να δεχτούν ανήλικους εργάτες (πράγμα που ευρύτατα συνηθιζόταν στα εργοστάσια), ενώ, αντίθετα, δέχονταν προς ένταξη στο προσωπικό τους γυναίκες από οίκους ανοχής, σε ένα πρόγραμμα επανάνηψης. Ίσως, σε αυτές τις τυχερές εργάτριες της «Μουταλάσκη», αν λάβουμε υπόψη ότι η περιγραφή αντανακλά την πραγματικότητα, θα μπορούσε να συγκαταλέγεται και η ηρωίδα μας η Κλειώ Χατζηαλέξη, που θα παρακολουθήσουμε μετά, που έκανε τον δικό της αγώνα επιβίωσης μέσα στις δύσκολες συνθήκες του Μεσοπολέμου, κουβαλώντας μια μοίρα αβάσταχτη∙ τη μοίρα του πρόσφυγα.».

Η κ. Μυρτώ Παπαδοπούλου
Οι ομιλίες ολοκληρώθηκαν με την παρουσίαση μιας μαθητικής εργασίας από την κ. Μυρτώ Παπαδοπούλου, η οποία είχε τίτλο: «Όψεις εργασίας ανηλίκων στην Ελλάδα το πρώτο μισό του 20^ου αιώνα: Η περίπτωση ης Κλωστοϋφαντουργίας «Μουταλάσκη» κατά την περίοδο 1938-1950.».

Θεατρική παράσταση
Αμέσως μετά ακολούθησε η πρεμιέρα της εκπληκτικής θεατρικής παράστασης-ντοκουμέντο, η οποία φώτισε τις ιστορικές πτυχές της περιόδου εκείνης, καθώς και τον αγώνα επιβίωσης μιας εργάτριας στη «Μουταλάσκη», της Κλειώς Χατζηαλέξη, μιας από τις πολλές, πραγματικές και άγνωστες ηρωίδες του Μεσοπολέμου.

Επίσης, αξίζει να σταθούμε και να εκθειάσουμε τη συγκλονιστική ερμηνεία της εξαιρετικής ελληνίδας ηθοποιού κ. Νένας Μεντή, η οποία κυριολεκτικά καθήλωσε και συγκίνησε το παριστάμενο κοινό.