“Πασιρό – Μια ζωή μέσα στην τέχνη”, του Γιάννη Πλαχούρη

Φωτο: youtube.com

ΠΑΣΙΡΟ
ΜΙΑ ΖΩΗ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Με αφορμή ένα αναρτημένο – που βρήκα τυχαία στο διαδίκτυο – κείμενο της Δρ Στέλλας Μουζακιώτου για τον «Πασιρό» (= το ψευδώνυμο του Παρασκευά Πασίρογλου), και μια παλιά ομιλία μου στον Ιωνικό Σύνδεσμο για τη βιογραφία του από την Πόπη Στεριάδου, θυμήθηκα την ευγενική ανυπότακτη ψυχή, την άπειρα σοφή και ταπεινή παρουσία, που ομόρφαινε τις ώρες μας και λάμπρυνε τον τόπο μας.

Συγχωρείστε τον ενεστώτα στις αναφορές που θα ακολουθήσουν. Η μνήμη είναι χρόνος, στο σημείο αναφοράς της νομίζω δημιουργείται παρών. Ο Πασιρό φέρνει λοιπόν τον δικό του πολύμορφο αέρα στο περιβάλλον μας, είναι μια φυσιογνωμία με ιδιόρρυθμη δύναμη και ζωηράδα, ανήσυχος δημιουργός, αυθεντικός, ποιοτικός, ειλικρινής σε αισθήματα, που εκφράζονται ισόποσα στη ζωή και στην Τέχνη του. Είναι κομμάτι της ψυχής του τόπου μας κι έχει την ικανότητα να μας οδηγεί στην καρδιά του, για να βρούμε εκεί αξίες και ιδέες, και για να καταλάβουμε γιατί η Νέα Ιωνία μας έπλασε ανθρώπους, γιατί έχει παρόμοια πολιτική και πολιτιστική κληρονομιά, είναι παρούσα στην πρωτοπορία, στην τιμή, στην αξιοπρέπεια, γιατί μας παίρνει φτωχούς και μας επιστρέφει πλουσιότερους. Η Στέλλα Μουζακιώτου εντοπίζει για την καλλιτεχνική προσφορά του πως «ο Πασιρό επαναφέρει στην τέχνη κοινωνικά και πολιτικά θέματα εμπλουτίζοντάς τα με μια περισσότερο στοχαστική και ασκητική διάσταση» και σε άλλο σημείο επισημαίνει πως «τα θέματά του λειτουργούν ως συγκινησιακά στοιχεία που προσδίνουν στο έργο τη δική του δυναμική, λειτουργώντας διεγερτικά στην ευαισθησία του θεατή».

Η Πόπη Στεριάδου, σε πιο δύσκολο δρόμο και αποστολή, μας παραδίδει μια βιογραφία του, πλήρη σε στοιχεία, καλογραμμένη με την οποία κατορθώνει να τον γνωρίσουμε και να μεταφέρει, όσο γίνεται πιο ακέραιο, το αίσθημα που αποπνέει η μνήμη της παρουσίας του. Παρόμοιες απόπειρες ενέχουν κίνδυνο όταν –όπως στην περίπτωσή μας- οι περισσότεροι από τους πιθανούς αναγνώστες γνωρίζουν ήδη τον Πασιρό και τη δουλειά του. Επομένως, έχουν πάρει μια γεύση από τις συμπεριφορές του, ξέρουν αρκετά από τα δεδομένα που ο βιογράφος θα χρησιμοποιήσει, γνωρίζουν το περίγραμμα του βιογραφούμενου, όπως καθρεπτίζεται στη συνείδησή μας με τις διαθέσεις, τις σκέψεις και τις ενέργειές του.

Θα σταθώ στο βιβλίο γιατί καταφέρνει να συγκινεί και να μας επιστρέφει τον απόντα Πασιρό, που μας συνέδεσαν και μας συνδέουν πολλά. Είναι ο πολιτικοποιημένος καλλιτέχνης, ο αυτοδίδακτος δημιουργός∙ σκληρά μορφωμένος με στερήσεις και θυσίες, καταξιωμένος από τον διεισδυτικό του νου, την επιμέλεια, την εργατικότητα, χωρίς ακαδημαϊκούς τίτλους και άλλα παρόμοια, όμως ποιοτικός, γόνιμος, παραγωγικός, δραστήριος, έντιμος, έξω από κυκλώματα, μέλος της κοινωνίας μας, στον Ιωνικό Σύνδεσμο, στην Ένωση Σπάρτης, στον σύνδεσμο Αλαγιωτών. Δεν είμαστε ανεπηρέαστοι για να δεχθούμε παθητικά όσα μας πουν. Έχουμε την εικόνα μας για τον Πασιρό. Ζητάμε λοιπόν η όποια πληροφορία να επιβεβαιώσει, να ενισχύσει ή να συμπληρώσει την «ετερογνωσία» μας και δεχόμαστε μόνο όσα ο καθένας από μας πιστεύει ότι μας δείχνουν την αλήθεια.

Ο δοκιμιογράφος και φιλόσοφος Ευάγγελος Παπανούτσος σ’ ένα μελέτημά του για «τα προβλήματα της Προσωπογνωσίας» βάζει το ερώτημα: αν είναι ποτέ αρκετά, όσα και να θυμηθεί κάποιος, για να περιγράψει πιστά έναν άνθρωπο. Και ψάχνει τον τρόπο, ώστε με ακρίβεια να συνθέτει κάποιος την εικόνα ενός άλλου ανθρώπου και να αποδίδει με ακρίβεια την ταυτότητά του. Πιστεύω ότι η βιογραφία της κυρίας Στεριάδου για τον Πασιρό αποτελεί μιαν απάντηση στο παραπάνω ερώτημα. Πολύ έξυπνα προσδιορίζει και περιορίζει την αναφορά της στη «Ζωή του Πασιρό μέσα στην Τέχνη». Βρίσκει, δηλαδή το σπουδαιότερο κατά τη γνώμη της σημείο και την κυρίαρχη ιδιότητά του, την Τέχνη, η οποία υποκινεί και ένα ευρύτερο ενδιαφέρον για τον άνθρωπο που παρουσιάζει. Πράττει σωστά. Η καλλιτεχνία είναι από τις κυρίαρχες αξίες και έννοιες ζωής. Μάλιστα, στον Πασιρό η ζωγραφική γίνεται σκοπός και όραμα από τα πρώτα βήματα της ζωής του, είναι ιδιότητα συνεχής, επαναλαμβάνεται με συνέπεια στην πορεία του, προβάλλει συχνά ως λύτρωση για τις δύσκολες ώρες του, είναι ο κήπος του για να μην εξαφανιστεί στις ερημιές του κόσμου και αποτελεί σταθερή λύση για τις κρίσιμες αποφάσεις του. Είναι αυτό που ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος αποτυπώνει ως «Ένα κεντρικό, θεμελιακό εγώ, αυτοδύναμο, που δεν μοιράζεται, που επιζεί σε κάθε φουρτούνα.» Και αν δεν το κατακτήσουμε, ώστε να το επισημάνουμε, ο λόγος καταντά περιττή φλυαρία.

(…) Η δουλειά του Παρασκευά ήταν τώρα του μηχανικού αυτοκινήτου. Ίσως ασυνείδητα ακόμα είχε αρχίσει να τον σιγοκαίει μια αγάπη κι ένας πόθος. Η αγάπη για την ζωγραφική και ο πόθος να μπορέσει και αυτός μια μέρα να ζωγραφίσει πίνακες σαν αυτούς που έβλεπε στα καταστήματα που πουλούσαν έργα Τέχνης. Στεκόταν με τις ώρες, τα κοιτούσε, χανόταν μέσα σε γραμμές και χρώματα και προσπαθούσε να μαντέψει τα μυστικά τους. Να καταλάβει την τέχνη του χεριού που τα είχε ζωγραφίσει. Την σκέψη που τα αποφάσισε. Το μέγεθος και το είδος του ταλέντου που αποκάλυπτε ο καλυμμένος με μπογιά, τριζάτος όπως του φαινόταν πίσω από την βιτρίνα, μουσαμάς (…)

Τα μικρά και μεγάλα «Όχι» και «Ναι», οι σχέσεις–στάσεις–ιδέες–θέσεις του διακρίνουν κάποιον και τον καθιερώνουν. Αυτά αποτελούν τη ζωή και αυτά είναι οι αποδείξεις της ποιότητάς της.

Η κυρία Στεριάδου τις δίνει απλά, πολύ γρήγορα και καθόλου πιεστικά, χωρίς να τις επιβαρύνουν ατέλειωτες λεπτομέρειες. Τα βιογραφικά στοιχεία είναι συνοπτικά, με αφετηρία το 1935, που γεννιέται ο Πασιρό στον Ασύρματο, μια συνοικία δημιουργημένη από Μικρασιάτες. Τα παιδικά του χρόνια σκιαγραφούνται στα κύρια και ουσιαστικά τους σημεία, ίσα-ίσα για να μας βοηθήσει να συλλάβουμε τις κατευθυντήριες ιδέες και δράσεις του. Στέκεται για λίγο στην εγκατάσταση του Πασιρό 1944 στη Νέα Ιωνία, το πέρασμά του στη ζωγραφική, το υψηλόπνοο μεθύσι από τον έρωτα Ιωάννα, σχολιάζει κάπως αναλυτικότερα τις επιρροές από δασκάλους, Σχολές, καλλιτεχνικά έργα και Ρεύματα, ταξινομεί την προσπάθειά του, εξηγεί και κωδικοποιεί την τεχνοτροπία του, τον τοποθετεί στην Τέχνη, προσεγγίζει τον κόσμο του στο βάθος και στην ομορφιά που του πρέπει.

Πρόκειται περισσότερο για μια αφήγηση, όπου τέσσερα-πέντε περιστατικά όλα κι όλα, χρησιμεύουν για να μας δείξουν μια ψυχή που ξέρει τι αναζητά και το ευγενές πάθος που την απογειώνει. Σαν επιστέγασμα της βιογραφίας το μισό μέρος της έκδοσης περιέχει μια σειρά ζωγραφιές για να δούμε «Τα πρώτα σκιρτήματα (1959 -1970)», «Την αναζήτηση της εικαστικής προσωπικότητας (1971 -1980)», «Τα όρια της φαντασίας (1981 -1990)», «Την αφαίρεση του κυβισμού και την είσοδο των ημικυκλίων(1991 -2000)», την δεκαπενταετία της «Ωριμότητας μέχρι σήμερα». Όλα περιέχονται σ’ ένα καλαίσθητο βιβλίο τριών τυπογραφικών (48 σελίδες, σχήμα 23χ21, πολύχρωμο, που επιμελείται ο ίδιος ο Πασιρό).

Στα εγκαίνεια της έκθεσης ζωγραφικής των Ιωνιωτών Ζωγράφων Νίκου Βουλγαρέλη και Παρασκευά Πασιρόγλου το 2011
Στα εγκαίνεια της έκθεσης ζωγραφικής των Ιωνιωτών Ζωγράφων Νίκου Βουλγαρέλη και Παρασκευά Πασιρόγλου το 2011, φωτο: neaionia.gr

Είναι μια βιογραφία δομημένη σοφά, ταπεινά και απέριττα. Μιλώντας για τον ζωγράφο η κυρία Στεριάδου μάς οδηγεί να δούμε το υψηλό ποιόν του, την αξία του ως καλλιτέχνη, πολίτη και φίλου. Το κάνει με λόγο απλό, ζωηρό, καθαρό σαν τον άνθρωπο που επιχειρεί να περιγράψει. Δεν μεταχειρίζεται λεκτικά τεχνάσματα. Δεν σκοπεύει να γοητεύσει. Δεν παρασύρεται από τα πολλά γεγονότα που υπάρχουν, τα οποία, σημειωτέον, σίγουρα την προκάλεσαν να τα συμπεριλάβει στην βιογραφία, γιατί είναι γεγονότα μιας ζωής που εξελίσσεται μέσα από δύσκολες εποχές, συμπληγάδες για τα πρόσωπα και την χώρα μας, έτοιμες να αλλοτριώσουν ή και να συντρίψουν. Υπήρχε ο έντονος πειρασμός να περιγραφεί μια πολύ δύσκολη ζωή, που παρέμεινε όρθια και γιατί δεν χάθηκε στην καθημερινότητα. Τι έχουμε εδώ:

Ο Πασιρό στην Κατοχή μένει ορφανός από πατέρα, ο οποίος πέθανε από την πείνα, βοηθά με τα αδέρφια του, όσο μπορεί, τη μητέρα του στο σπίτι και στην δουλειά της, δεκατεσσάρων χρονών δουλεύει μασούρια και μπομπίνες στα αργαλειά του Ατταλίδη, σχεδιάζει πάνω στους ασβεστωμένους τοίχους του εργοστασίου, στα δεκαεννιά εργάζεται μηχανικός αυτοκινήτων στο Αιγάλεω, στα είκοσι μια πινακίδα «παραδίνονται μαθήματα ζωγραφικής» τον φέρνει στο ατελιέ του Παναγιώτη Γαβριελάτου, θυσίες για πληρωμή, στερήσεις, περνά επαγγελματικά στη λιθογραφία στις θρυλικές εκδόσεις Πεχλιβανίδη, στη συνέχεια έρχεται και η κεραμική, η γνωριμία με τον Μπουζιάνη, τον Γραμματόπουλο, μιαν ανεξάντλητη διαδρομή μάθησης κι έρευνας, Matisse, Kadinsky, Miro, Op Art, η συνεχής ανάπτυξή του μελετώντας τεχνοτροπίες και βρίσκοντας μέσω άλλων τεχνικών την δική του, διαδρομές με μελάνια, ακουαρέλες, ακρυλικά, λάδια, ένας πλατύς καμβάς έκφρασης, η μεγάλη του αποθήκη γνώσης, πάλι η Ιωάννα του, καταφύγιο και προτροπή κι αστέρι στη νύχτα, η καταξίωση, εκθέσεις, διακρίσεις, ο πατέρας Σταύρος, η Μητέρα, -με κεφαλαίο Μ- τα παιδιά Κυριακή – Δημήτρης, η εγγονή, η Ιωνία μας.

Από όλα αυτά, που είναι αποτέλεσμα αμέτρητων πράξεων – συμπεριφορών – σχέσεων, η κυρία Στεριάδου αναφέρει λίγες, αλλά καταφέρνει, με τα ελάχιστα, όλα αυτά, τα πολλά, να τα αποδώσει. Ακόμα, αφήνει τα επιλεγμένα περιστατικά να κυλήσουν ελεύθερα, ροή μιας αφήγησης, ξέροντας ότι σε κάθε πράξη, όταν η επιλογή αντιτίθεται στα δουλόπρεπα και στα τετριμμένα, από μόνη της συγκινεί και διδάσκει. Με την απλότητα αναδεικνύεται το «τι» και το «πώς», δηλαδή η ουσία της κάθε δράσης. Το ζητούμενο εδώ ήταν να συναντηθούμε με μια ωραία ψυχή κι όχι να γοητευθούμε από έναν επιτηδευμένο λόγο. Το ’χουμε ανάγκη.

Για τη μάχη που πρέπει να δώσουμε απέναντι στο συμβατικό, στην κατάντια του φθαρμένου, στην επιδρομή του σκοταδιού, και σε αυτή τη μάχη ο Πασιρό είναι το καλλιτεχνικό ήθος, η καθαρότητα του αυθόρμητου, το φως και η διαρκής εξέλιξη. Σεμνός και σπάνιος, αφιερωμένος να ανασταίνει τη χαρά και την αισιοδοξία, αποκαθιστά την ενότητα στον σπασμένο κόσμο μας. Είναι ο ζωγράφος της διαύγειας. Τα έργα του ακτινοβολούν μια παιδική, θα έλεγα, αθωότητα, που, πέρα από χρωματικές πανδαισίες, ιδέες και θέματα, τεχνικές και τεχνοτροπίες, αυτή η αθωότητα, σταθερή και κυρίαρχη σαν ριζωμένη αξία, φέρνει μια εκπληκτική συμμετρία κι ενέργεια στα έργα, αυξάνει την ομορφιά τους, το νόημα, την χρησιμότητά τους. Είναι η προβολή μιας, επίσης, αθώας ψυχής, του δημιουργού, που αναζητά και παρακινεί να εκδηλωθεί η αθωότητα του θεατή τους.

Ο πολύτιμος Βάσος Βογιατζόγλου, δάσκαλος για τους περισσότερους από εμάς, στην Ιωνική Φιλοκαλία (Παρουσίες), εξηγεί εύστοχα ότι η ζωγραφική αφαίρεση του Πασιρό «…λειτουργεί αφ’ εαυτής ως έκφραση του ουσιώδους στην προσέγγιση των μορφών και των αντικειμένων και όχι ως σκοπούμενη τεχνοτροπία για την επίτευξη ενός «προσωπικού» ύφους. Αυτή, άλλωστε η εμμονή του Π. στο ουσιώδες χαρακτηρίζει κι έναν ολόκληρο βίο αφιερωμένο στην αναζήτηση της ομορφιάς μέσα στην απλότητα και το λιτό ύφος κάθε μικρής ή μεγάλης μεταβολής στις αισθητικές, αλλά και στις βασικές επιλογές του∙ που σφραγίζονται από μια χαμηλόφωνη και σεμνή και σεμνή, αλλά άγρυπνη πάντα παρουσία.»

Θυμάμαι λίγο πριν παρουσιάσω το βιβλίο της κυρίας Στεριάδου στον Ιωνικό Σύνδεσμο ο γιος μου Απόστολος, που έχει τελειώσει την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, όταν πληροφορήθηκε το γεγονός, από τις σπάνιες φορές, ίσως η μοναδική για παρόμοιο ζήτημα, επεσήμανε: «Να προσέξεις πολύ την ομιλία σου. Ο Πασιρό είναι καλός ζωγράφος και καλός άνθρωπος». Δεν είχε ο Απόστολος ιδιαίτερη σχέση μαζί του. Τι συνέβη; Αναγνώριση, σεβασμός, υπόδειξη. Ένας νέος ζωγράφος, χωρίς τίποτα να τον υποχρεώνει, εξέφρασε την γνώμη του για έναν άλλο ζωγράφο με πολύχρονη προσφορά. Είναι δύσκολο, όπως ξέρετε, το καινούργιο να δεχθεί το παλιό. Οι επιλογές των νέων είναι σκληρές και ανελέητες. Καταθέτω το περιστατικό τόσο σαν μαρτυρία για το τι έχει αρχίσει να ξεχωρίζει και τι θέλει να εισπράξει μια πρόσφατη γενιά στο ξεκίνημά της από τις προηγούμενες, όσο και σαν απόδειξη πως ο Πασιρό έχει τη θέση του σε αυτή την αναζήτηση, έχει κατακτήσει τον χώρο του στη ζωή μας, στον τόπο μας και στην Τέχνη.

Γιάννης Πλαχούρης

Κάντε ένα σχόλιο

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ