(ΒΑΣΟΣ ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ)
Το άρθρο αυτό επιχειρεί έναν πνευματικό περίπατο στη Νέα Ιωνία, αυτή τη μαρτυρική προσφυγούπολη που πριν από 80 περίπου χρόνια θεμελίωσαν μερικές χιλιάδες πρόσφυγες από τη Σπάρτη της Πισιδίας, πόλη Μικρασιατική, περίφημη για τον πολιτισμό της και την ανάπτυξη της οικονομίας της.Εδώ, λοιπόν, στα χέρσα χωράφια –που σήμερα πια τίποτα δεν τα θυμίζει- οι πρώτοι Πισίδες οικιστές δημιούργησαν τη «Νέα Πισιδία», στις 23 Ιουνίου του 1923. Κι όταν αργότερα κι άλλες ομάδες προσφύγων από τη Μ. Ασία έβρισκαν καταφυγή εδώ η πόλη μετονομάστηκε σε Νέα Ιωνία. Η πορεία της Ν. Ιωνίας υπήρξε ένας άθλος, όπως άλλωστε και κάθε προσφυγικής πόλης που θέλησε να συνεχίσει την ιστορική, πολιτιστική και οικονομική της πορεία στη Μητέρα Πατρίδα.
Ας δούμε, όμως, πώς διαμορφώνεται η ζωή της δικής μας πόλης στα πρώτα χρόνια μετά τη θεμελίωσή της. Οι πρόσφυγες συνωστίζονται μέσα σε σκηνές και πρόχειρα παραπήγματα κατά σωρούς. Ρακένδυτοι, πεινασμένοι, πληγωμένοι στην περηφάνια τους προσπαθούν να οργανώσουν μια καινούργια ζωή, μέσα στην άξενη, καχύποπτη και συχνά απροκάλυπτα εχθρική ατμόσφαιρα που τους περιβάλλει. Η ψείρα, η οφθαλμία, η ελονοσία, η φυματίωση και ο εξανθηματικός τύφος θερίζουν. Ιατρεία δεν υπάρχουν, ηλεκτρικό ρεύμα και δίκτυο διανομής νερού είναι άγνωστα, αποχωρητήρια και αποχέτευση δεν υπάρχουν, τα σφαγεία λειτουργούν υπαίθρια και το καλοκαίρι τα κουνούπια, οι μύγες, η σκόνη και η αποφορά των απορριμμάτων καθιστούν τη ζωή της πόλης ανυπόφορη. Τα δύο ρέματα της πόλης, ο Ποδονίφτης και ο Γιαμπουρλάς, ακάλυπτα βέβαια, είναι οι μόνες διέξοδοι για τα’ απορρίμματα, τα απόνερα, τα λύματα κάθε είδους, χειμώνα καλοκαίρι. Το χειμώνα η λάσπη και το κρύο είναι αφόρητα. Η θνησιμότητα, βέβαια και η νοσηρότητα των προσφύγων είναι τεράστιες.
Μέσα σ’ αυτή την κόλαση της αρρώστιας, της πείνας, του κατατρεγμού, της φτώχειας μια άλλη ζωή πνευματική θα ξεπηδήσει αμέσως, σφριγηλή, ανθηρή, μαχητική, γεμάτη λάμψη, ομορφιά και δύναμη, προκαλώντας και σήμερα κατάπληξη και δέος. Διατρέχω σύντομα τα συμβάντα από το 1923 ως το 1940.
Το πρώτο που σκέφτηκαν οι πρόσφυγες από την Σπάρτη ήταν ο Ναός τους! Έτσι, το 1923, ανήμερα Χριστούγεννα, τελείται η πρώτη επίσημη λειτουργία στην παράγκα των Αγίων Αναργύρων. Λίγο νωρίτερα, τον Οκτώβρη, είχε κιόλας ξεκινήσει η εκπαίδευση των προσφυγόπουλων με τη δημιουργία δύο σχολείων: του 1ου δημοτικού αρρένων και του 1ου δημοτικού θηλέων, ενώ τις γυμνασιακές ανάγκες υπηρετεί το 8ο Γυμνάσιο των Πατησίων. Και τα δύο δημοτικά στεγάζονται σε παράγκες. Το 1924 ξεκινά το χτίσιμο του 1ου δημοτικού. Το 1926 ιδρύεται το 1ο Σχολαρχείο, το 1927 ιδρύεται το πρώτο «ιδιωτικόν Εκπαιδευτήριον Ο ΚΑΔΜΟΣ» από τον αείμνηστο δάσκαλό μου Αντώνη Χ. Σαπουντζάκη, ενώ το 1928 τελειώνει το χτίσιμο του 1ου Δημοτικού, με τη βοήθεια της «Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων» (ΕΑΠ). Το 1928 αρχίζει να χτίζεται και ο Ναός των Αγ. Αναργύρων, ενώ σιγά σιγά και ως το 1930 θεμελιώνονται άλλοι 5 Ναοί.
Την ίδια χρονιά (και σ’ ένα πληθυσμό που δεν ξεπερνά τις 16.000) 2.000 παιδιά φοιτούν συνολικά στα σχολεία της Ν. Ιωνίας, ποσοστό εκπληκτικό για την εποχή και τις συνθήκες της φοίτησης. Το 1931 ιδρύεται και το πρώτο Ιδιωτικό Γυμνάσιο με το όνομα «ΑΝΑΞΑΓΟΡΕΙΟΝ» ενώ ταυτόχρονα, χτίζονται και τα άλλα δημοτικά, 2ο και 3ο.
Παράλληλα με τον εκπαιδευτικό οργασμό, μια άλλη κίνηση πνευματική εκφράζεται μέσα από τον τοπικό Τύπο, τη συγκρότηση πνευματικών συλλόγων και βέβαια τους πνευματικούς ανθρώπους που ζουν και δρούν στην Ν. Ιωνία. Έτσι, το 1925, δύο μόλις χρόνια μετά την εγκατάσταση των προσφύγων στην καινούργια τους πατρίδα, ο Σπάρταλης Σωκράτης Ουλκέρογλου εκδίδει στη Ν. Ιωνία την πρώτη εφημερίδα, δίγλωσση Ελληνογαλλική, με τον τίτλο «ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ –LE DOMENICAL», όταν ακόμη, σύμφωνα με δική της μαρτυρία, 2000 περίπου πρόσφυγες ζουν σε σκηνές. Έργο της εφημερίδας είναι «ο έλεγχος δραστηριότητας της ΕΑΠ, αλλά και παντός καταπατημένου δικαίου». Ο αείμνηστος εκδότης Ουλκέρογλου υπέστη αφάνταστες διώξεις – μυστικές και φανερές – ώσπου να κλείσει οριστικά την εφημερίδα του το 1926.
Την ίδια χρονιά, λίγους μήνες μετά, κυκλοφορούν η «ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ» με τους ίδιους στόχους και διευθυντή τον Σμυρνιό Ιωάννη Διαμαντάκη, ενώ το 1928 ο Θεμιστοκλής Τσακιρίδης εκδίδει τη δεύτερη εβδομαδιαία εφημερίδα «ο ΦΥΛΑΞ». Έξι χρόνια αργότερα, το 1934, όταν πια οι άλλες εφημερίδες έχουν προ πολλού διακόψει την κυκλοφορία τους, ο Κώστας Παπαδόπουλος και ο Α. Τριανταφυλλίδης εκδίδουν τα «ΙΩΝΙΚΑ ΝΕΑ», εβδομαδιαία, δημοκρατική εφημερίδα, που η διάρκεια έκδοσής της δεν μπορεί να προσδιορισθεί.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα πνευματικά σωματεία που συγκροτούν οι πρόσφυγες στη Νέα Ιωνία από τα πρώτα κιόλας χρόνια της εγκατάστασής τους, όχι μόνο για τον απίστευτο αριθμό τους –έντεκα(!) στα πρώτα οχτώ χρόνια και ένα το 1934- αλλά, κυρίως, για τις ποικίλες κοινωνικές, λογοτεχνικές, εκπαιδευτικές, καλλιτεχνικές και αθλητικές τους δραστηριότητες. Πρώτος ο «Σύλλογος Σπαρταλήδων» το 1923, αφού πρώτοι οικιστές της πόλης είναι οι πρόσφυγες από τη Σπάρτη. Ακολουθούν το 1924, ο «Σύλλογος Ινεπολιτών», ο «Προοδευτικός Σύλλογος Νέων» και η «Πανιώνιος Οργάνωσις Προσφύγων» το 1925. Το 1926 ιδρύονται ο «Παμμικρασιατικός Σύνδεσμος Νέων» και ο «Εγκυκλοπαιδικός Σύλλογος Νέων ο Ανατολικός Αστήρ». Ως το 1928 θα συγκροτηθούν ακόμη ο «Σύλλογος Νέων Σπάρτης», ανεξάρτητος από το «Σύλλογο Σπαρταλήδων», ο «Προοδευτικός Σύλλογος Προσφυγική Νεολαία», ο «Όμιλος Συνασπισμού Ποντίων», ο «Όμιλος Εκδρομών» και η «Λέσχη Ν. Ιωνίας». Τέλος, στις αρχές του 1934 ιδρύεται και ο «Φιλοτεχνικός Όμιλος Ν. Ιωνίας» από ερασιτέχνες ηθοποιούς με στόχους κυρίως θεατρικούς. Όλοι οι παραπάνω σύλλογοι, όμιλοι, λέσχες, σωματεία ιδρύουν δανειστικές βιβλιοθήκες, νυχτερινά Γυμνάσια, θεατρικές ομάδες, οργανώνουν αθλητικούς αγώνες, προκηρύσσουν λογοτεχνικά βραβεία, συγκροτούν τμήματα σκακιού, πυγμαχίας, ιδρύουν φροντιστήρια ξένων γλωσσών και, βέβαια, αγωνίζονται και διεκδικούν νόμιμα δικαιώματα, που αφορούν συγκοινωνίες, παιδεία, ύδρευση, ηλεκτροδότηση κλπ.
Σ’ αυτά τα πρώτα χρόνια, να προσθέσουμε την ίδρυση μιας μαντολινάτας (το 1926) από τον Τρύφωνα Σοφιανόπουλο, ενός μόνιμου θεάτρου –του «ΛΟΥΝΑ ΠΑΡΚ»-, καθώς και τη λειτουργία δύο κινηματογράφων, που είναι το «ΗΝΩΜΕΝΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑΙ» και το «ΚΑΠΡΙΣ».
Αυτός με ελάχιστες γραμμές είναι ο πνευματικός περίγυρος της Ν. Ιωνίας στις δύο πρώτες δεκαετίες από την ίδρυσή της, που, προσωπικά, θεωρώ ιστορικό άθλο. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα πολιτισμού που αναπτύσσεται σε συνθήκες έσχατης ένδειας, υγειονομικής εγκατάλειψης και βιοτικής εξαθλίωσης πολλοί πνευματικοί άνθρωποι θα ξεκινήσουν το έργο τους ή θα συνεχίσουν εκείνο που άρχισαν στη Μικρασιατική πατρίδα τους, οργανώνοντας έτσι μιαν ισχυρή ομάδα, οδηγό, φάρο και πηγή πνευματικής ζωής για την πόλη. Θα θυμηθώ με τη σειρά:
Τον Μένο Φιλήντα, μεγάλο γλωσσολόγο, αλά και ποιητή και πεζογράφο, που έζησε, έδρασε και πέθανε στη Ν. Ιωνία. Καταγόταν από την Κίζυκο της Μ. Ασίας και υπήρξε από τους πρωτοπόρους ερευνητές της εποχής του. Επαναστάτης, ρηξικέλευθος, οραματιστής, άφησε ένα τεράστιο γλωσσολογικό και πεζογραφικό έργο, αναξιοποίητο, ακόμη, ως τις μέρες μας.
Τον Άγγελο Σημηριώτη από το Δικελί της Μ. Ασίας. Νεορομαντικός, συμβολικός, εραστής του Καθαρού Λόγου, λάτρης της ομορφιάς και της Αγάπης, ο Σημηριώτης, εκτός από τις 6 ποιητικές του συλλογές, άφησε και 6 θεατρικά έργα, μεταφράσεις, πεζά, διηγήματα και νουβέλες, ενώ στη Ν. Ιωνία η δράση του τα πρώτα χρόνια απλώθηκε και στους κοινωνικούς αγώνες αποκατάστασης των προσφύγων.
Τον Νίκο Μηλιώρη από τα Βουρλά της Ιωνίας. Από τους θεμελιωτές της Μικρασιατικής Λαογραφίας, άφησε ένα τεράστιο λαογραφικό, ιστορικό και ερευνητικό έργο, που αποθησαυρίζει τις λαογραφικές και ιστορικές παραδόσεις, όχι μόνο των Βουρλών, αλλά και της Μ. Ασίας γενικότερα.
Τον Κώστα Ζουμπουλίδη από τη Μαγνησία της Μ. Ασίας, θρυλικό για το περίφημη «Σαβουάρ Βιβρ» που συνέγραψε, όσο και για το μυθιστόρημα «Νιόβη». Μ’ ένα πλήθος πεζογραφήματα και μελέτες κατακτά μια σημαίνουσα θέση στους πνευματικούς αγώνες της εποχής αυτής, όχι μόνο στη Ν. Ιωνία, αλλά και στην Ελλάδα γενικότερα.
Τον ποιητή Γιώργο Γεραλή, υμνητή του φευγαλέου, της άπιαστης ονειρικής θλίψης, μύστη των λεπταίσθητων ερώτων. Ποιητής με έντονο μεταφυσικό προβληματισμό, δείχνει μια σχολαστική σχεδόν ενασχόληση με τη μορφή, που την ανάγει σε ύψιστη τελειότητα, με εννέα ποιητικές συλλογές και πλήθος μελετήματα, δοκίμια και μεταφράσεις.
Τους αδελφούς Τίμο και Μιχάλη Σουγιούλ που οργάνωσαν τη μουσική ζωή της πόλης μας και που οι συνθέσεις του δεύτερου για δεκαετίες κάλυψαν τις μουσικές επιλογές του λαού μας στο ελαφρό τραγούδι.
Ας αναφέρω ακόμη τον ποιητή Γιάννη Βουλγαρίδη και τη Μαρία Λαμπρίδου που δίδαξε τη Γαλλική γλώσσα σε χιλιάδες παιδιά της Ν. Ιωνίας για περισσότερα από 60 χρόνια, ενώ παράλληλα, καλλιέργησε την Πολίτικη κεντητική τέχνη με χρυσό και ασήμι.
Στην δεκαετία του 1940 η Ν. Ιωνία (που από το 1934 είναι πλέον ανεξάρτητος Δήμος) γίνεται ένα θέατρο, που στη σκηνή του διαδραματίζονται σε μικρογραφία όλες οι εφιαλτικές λεπτομέρειες της τραγικής πορείας του Έθνους μας. Ο πόλεμος του ΄40, η Γερμανική Κατοχή, η Εθνική μας Αντίσταση, τα Δεκεμβριανά, ο Εμφύλιος, η επάνοδος του Γεωργίου του Β’, τα στρατοδικεία, η Μακρόνησος, οι καθημερινές εκτελέσεις.
Όλα στην πόλη μας μοιάζουν διαλυμένα και άναρχα. Τα πνευματικά σωματεία κοιμούνται ή στρέφονται προς άλλες κατευθύνσεις ή διαλύονται. Μόνο η «Ένωση Σπάρτης» και ο «Σύλλογος Ινεπολιτών» συνεχίζουν την κοινωνική τους δράση. Η πρώτη με συνεχείς εράνους μεταξύ κυρίως των συμπατριωτών κατορθώνει να μαζέψει 112.000.000 δρχ. ποσό που αντιστοιχούσε σε 500 χρυσές λίρες Αγγλίας, σώζοντας έτσι από βέβαιο αφανισμό δεκάδες οικογένειες. Ο δεύτερος ιδρύει το Νυκτερινό Γυμνάσιο και ευεργετεί εκατοντάδες παιδιών, προσφέροντάς τους μέση εκπαίδευση μετά την εργασία τους. Οι νέοι ποιητές Δ. Δούκαρης, Ι. Ιωαννίδης και Σπύρος Μήλας είναι εξόριστοι. Στη Ν. Ιωνία εγκαθίσταται ο ποιητής Τάκης Σινόπουλος, που από το 1947 πολιτογραφείται Ιωνιώτης.
Ο τοπικός Τύπος αριθμεί τέσσερα εβδομαδιαία φύλλα, που καθώς αναμενόταν, είναι έντονα πολιτικοποιημένα, δεξιά ή αριστερά. Είναι τα «ΙΩΝΙΚΑ ΝΕΑ», το «ΒΗΜΑ ΤΗΣ Ν> ΙΩΝΙΑΣ», η «ΙΩΝΙΑ» και το «ΘΑΡΡΟΣ».
Στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ΄50 η σύνθεση του πληθυσμού αλλάζει. Το μακελειό του Εμφυλίου δημιουργεί ένα πανίσχυρο κύμα αστυφιλίας, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός της Ν. Ιωνίας να πάψει πλέον να είναι αμιγώς Μικρασιατικός. Τα πολιτικά πράγματα χαλαρώνουν, οι διώξεις των αντιφρονούντων αποκτούν μία λιγότερο άγρια μορφή και οι εκτελέσεις σταματούν, επιτέλους, οριστικά το 1953.
Μετά τη νάρκη της περασμένης δεκαετίας, η πνευματική ζωή της Ν. Ιωνίας αρχίζει να βρίσκει βαθμηδόν το ρυθμό της. Στο καινούργιο αυτό ξεκίνημα τρεις είναι βασικά οι εστίες, που γύρω τους θα αναπτυχθούν οι περισσότερες λογοτεχνικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες: το φιλολογικό «Σαλόνι των Μηλιώρηδων», η «Ακαδημία του Σαββάτου» του Δημήτρη Δούκαρη και, κυρίως, ο «Ιωνικός Σύνδεσμος».
Το ανοιχτό πάντα και φιλόξενο σπίτι των Μηλιώρηδων ήταν το μόνιμο ενδιαίτημα ποιητών, ζωγράφων και άλλων καλιτεχνών κι εκεί πήρα κι εγώ τα πρώτα λογοτεχνικά ερεθίσματα. Εκεί γνώρισα τον ποιητή Δούκαρη, τον σκηνογράφο Βασίλη Βασιλειάδη, τον ναϊφ ζωγράφο Χρήστο Καμπούρογλου, τον ποιητή και πεζογράφο Βασίλη Μπατζόγλου.
«Ακαδημία του Σαββάτου» ήταν ο άλλος πόλος έλξης ανάλογων καλλιτεχνών, πιο νέων, πιο επαναστατικών, που αποζητούσαν καινούργιες αισθητικές λύσεις και συζητούσαν τα νέα ρεύματα της εποχής. Ήταν οι συνάξεις του Σαββάτου στο σπίτι του Δούκαρη κι εκεί γνώρισα τους ποιητές Βύρωνα Λεοντάρη, Τάκη Σινόπουλο, Λουκά Θεοδωρακόπουλο, Άρη Δικταίο και άλλους.
Κυριότερη, όμως, εστία καλλιτεχνικής δράσης υπήρξε ο «ΙΩΝΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ» με την μεγάλη, όσο και σπάνια βιβλιοθήκη του, με τη θεατρική ομάδα του, με τις συστηματικές διαλέξεις για την πλατωνική φιλοσοφία, τα ποιητικά πρωινά του, τις μουσικές εκδηλώσεις και τις συναυλίες που οργάνωναν ο Τίμος Σουγιούλ και ο αξέχαστος Άκης Σμυρναίος. Ο «ΙΩΝΙΚΟΣ», δημιούργημα του αείμνηστου Θόδωρου Κυρκίδη, κατόρθωσε να διατηρήσει στα δύσκολα εκείνα χρόνια μιαν άψογη πολιτική ουδετερότητα, συσπειρώνοντας γύρω του ένα ευρύτατο φάσμα πνευματικών ανθρώπων.
Την ίδια εποχή σημαντική υπήρξε η ίδρυση δύο νέων σωματείων του «Πανελλήνιου Συνδέσμου Φίλων Βυζαντινής Μουσικής» με σκοπό τη διατήρηση της παράδοσης αυτής και της «Εταιρείας Αναστηλώσεως Ηθικών Αξιών». Κοινός στόχος και των δυο «η διαιώνιση των μεγάλων Αρχών και Παραδόσεων του Έθνους».
Ο τοπικός Τύπος καλύπτεται από τέσσερα φύλλα εβδομαδιαία, το «ΘΑΡΡΟΣ», που συνεχίζει απτόητο την πορεία του, η «ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ» του Κίμωνα Καμάρη και ο «ΠΡΟΜΑΧΩΝ» του Χρήστου Σχοινά.
Σ’ αυτά τα χρόνια της δεκαετίας του ΄50, όπου στην παγκόσμια Λογοτεχνία μεσουρανούν δύο πανίσχυρα ρεύματα, το «Θέατρο του Παράλογου» ( Ionesko, Becket) και η «Λογοτεχνία της Οργής» (Osborn, Tynan, Hopkins), εδώ, στη χώρα μας, αναπτύσσεται η “Γενιά του Μεταπολέμου” και η περίφημη “Ποίηση της Ήττας”. Σ’ αυτό το ρεύμα εντάσσονται οι Ιωνιώτες ποιητές Δούκαρης, Ιωαννίδης, ενώ ο Σινόπουλος ακολουθεί ιδιαίτερη πορεία. Εξ’ ίσου προσωπική πορεία θ’ ακολουθήσουν και οι ποιητές Νίκος Καμβύσης με τις έντονες και βαθύτατες μεταφυσικές του αναζητήσεις και ο Βασίλης Μπατζόγλου.
Η δεκαετία του ΄60 σηματοδοτεί μερικά σπουδαία γεγονότα, που δεν πρέπει να θεωρούνται άσχετα με τις γενικότερες πολιτικές εξελίξεις στη χώρα μας και στη Ν. Ιωνία ιδιαίτερα. Είναι η δεκαετία, που σφραγίζεται με τη δολοφονία του Λαμπράκη –και ότι ακολούθησε-, την θριαμβευτική άνοδο του Γεωργ. Παπανδρέου στην εξουσία και την οδυνηρή πτώση του, την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, τη δίκη του ΑΣΠΙΔΑ και το κορύφωμα όλων, τη Δικτατορία του ΄67. Στη μουσική το λεγόμενο «Νέο Κύμα» φέρνει τη μεγάλη ποίηση κοντά στο λαό όταν –Θεοδωράκης και Χατζηδάκης, κυρίως- μελοποιούν Σεφέρη, Ελύτη, Βάρναλη, κλπ. Η ποίηση γενικά αρχίζει να απομακρύνεται από τους αυστηρά ιδεολογικούς της προσανατολισμούς, κερδίζοντας έτσι σημαντικά σε αισθητικές κατακτήσεις. Στη Ν. Ιωνία τις εκλογές κερδίζει για πρώτη φορά η Αριστερά με Δήμαρχο τον Γιάννη Δομνάκη, που θα προσπαθήσει να δώσει στην πόλη μας ένα χαρακτήρα πιο πνευματικό.
Το μεγάλο γεγονός είναι βέβαια η δημιουργία του «ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ Ν> ΙΩΝΙΑΣ» του πρώτου περιφερειακού στη χώρα μας γενικότερα. Εμπνευστής, εμψυχωτής και διευθυντής του ο νεαρός τότε σκηνοθέτης Γιώργος Μιχαηλίδης, που κατορθώνει πολύ σύντομα με τις παραστάσεις που ανεβάζει, να κάνει το θέατρο πανελλήνια γνωστό. Θαυμάσια έργα, πολλές καινοτομίες –όπως λ.χ. η εκτύπωση του έργου ολόκληρου στο πρόγραμμα- που, αργότερα, πολλά θέατρα θα μιμηθούν, το φτηνό εισιτήριο, οι ελεύθερες συζητήσεις με τους θεατές που εισάγει κ.α. πολλά, θ’ αφήσουν ιστορία, όχι μόνο για την πόλη, αλλά για τη χώρα μας γενικότερα. Σε όλη αυτή την προσπάθεια η συμβολή και συμπαράσταση του Δήμου, ηθική και υλική, υπήρξε σημαντική.
Ο «ΙΩΝΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ» συνεχίζει τις προσπάθειές του με έντονη πολιτιστική δράση, μέχρις ότου το συμβούλιο περιέλθει στην Αριστερά, πράγμα που απετέλεσε και την αφορμή της βίαιης διακοπής της λειτουργίας του από την πρώτη κιόλας μέρα της Δικτατορίας του ΄67.
Απρόσκοπτα συνεχίζει η «ΕΝΩΣΗ ΣΠΑΡΤΗΣ Μ. ΑΣΙΑΣ» και η «ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΕΩΣ ΗΘΙΚΩΝ ΑΞΙΩΝ». Ένας καινούργιος «Σύλλογος Φοιτητών Ν. Ιωνίας» ξεκινάει το 1960, συσπειρώνοντας όλους σχεδόν τους φοιτητές της πόλης σ’ ένα ισχυρό όργανο, που κατάφερε να λειτουργήσει και στη Δικτατορία, διακόπτοντας οριστικά τη δράση του το 1970.
Σ’ αυτή, λοιπόν, τη δεκαετία του 1960 οι πνευματικοί άνθρωποι της πόλης συνεχίζουν τις μεμονωμένες τους προσπάθειες, ο καθένας στο δικό του χώρο. Οι ζωγράφοι Πασιρό, Χρύσα Βουδούρογλου και Νίκος Γαζέπης κάνουν ελπιδοφόρα την εμφάνισή τους και σύντομα θα κατακτήσουν μια προσωπική θέση στα εικαστικά πράγματα της χώρας μας.
Οι ποιητές Γιάννης Πλαχούρης και Τάσος Γαλάτης ξεκινούν τα πρώτα τους βήματα, ενώ η Μαρία Φαραντούρη είναι ήδη διάσημη με τους αγώνες που διεξάγει μέσα από τα τραγούδια της. Κάπου μέσα σ’ αυτή τη δεκαετία ξεκινάει το λογοτεχνικό του εγχείρημα και ο γράφων …
Παράλληλα, ο τοπικός Τύπος της Ν. Ιωνίας στη δεκαετία του 1960 έχει να παρουσιάσει αρκετά έντονη δραστηριότητα με έντυπα παλιότερα, αλλά και νέα. Από τα καλύτερα, ίσως, υπήρξε ένα μηνιαίο περιοδικό με τον τίτλο «ΙΩΝΙΩΤΕΣ», που ήταν το όργανο της «Νέας Αριστεράς», μιας κίνησης κυρίως Φοιτητικής, που ανέπτυξε εξαιρετικά πυκνή δράση από τις αρχές του ΄60 ως το ΄70. Το «ΘΑΡΡΟΣ» συνεχίζει την έκδοσή του σε τακτική εβδομαδιαία κυκλοφορία, καθώς και τα «ΤΟΠΙΚΑ ΝΕΑ». Και τα δύο φύλλα σαφώς δεξιών θέσεων. Το 1965 εκδίδεται μια νέα εφημερίδα με τον τίτλο «ΙΩΝΙΚΗ», ενώ η «ΙΩΝΙΑ» σαφώς αριστερή, υπήρξε ίσως η πιο ενδιαφέρουσα και πιο πυκνή και ουσιαστική σε ύλη εφημερίδα, που κυκλοφόρησε τότε στη Ν. Ιωνία. Εξαιρετικά μαχητική υπήρξε η «ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ», όργανο του «Φοιτητικού Συλλόγου», ενώ στις αρχές του ΄70 κυκλοφόρησε και η «ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ» με σαφή φιλοδικτατορική θέση.
Η πτώση της Δικτατορίας θα σημάνει μια γενική αναζωπύρωση των πνευματικών πραγμάτων στη χώρα μας γενικά και, βέβαια και στη Νέα Ιωνία. Νέα σωματεία, νέα έντυπα, νέες δραστηριότητες, νέοι εργάτες των Τεχνών και των Γραμμάτων ξεκινούν πνευματικούς αγώνες σε μια πόλη, που, πλέον, έχει χάσει τον αμιγή προσφυγικό της χαρακτήρα, καθώς μεταβάλλεται σε μιαν ατέλειωτη αγορά, όπου όλοι αγοράζουν και πουλάνε τα πάντα. Η πόλη μετατρέπεται σ’ ένα ατέλειωτο σαράφικο, τα παλιά προσφυγικά σπίτια γκρεμίζονται το ένα πίσω από το άλλο, παραχωρώντας τη ζεστή ανθρώπινη διάστασή τους σε άθλιες απρόσωπες κατασκευές, οι δρόμοι πλημμυρίζουν αυτοκίνητα και οι άνθρωποι, χαμένοι στον τυφώνα της «ανάπτυξης» προσπαθούν, ν’ ανακαλύψουν το χαμένο τους όραμα.
Στη δεκαετία, λοιπόν, αυτή του ΄70 ιδρύονται: η «ΕΣΤΙΑ Ν. ΙΩΝΙΑΣ», που η δράση της συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, μ’ ένα ενδιαφέρον πνευματικό αλλά και κοινωνικό έργο. Η «ΚΙΝΗΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ» που πρόσκειται στη λεγόμενη «Πεφωτισμένη Αριστερά». Η πολιτική «ΙΩΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ» με έργο βασικά κοινωνικό. Η «ΙΩΝΙΚΗ ΛΕΣΧΗ». Ο «ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΝΕΩΝ», ο «ΦΥΣΙΟΛΑΤΡΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ», ο «ΟΜΙΛΟΣ ΦΙΛΑΘΛΩΝ», ο «ΕΞΩΡΑΪΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΣΣΟΥ», ο «ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ». Από τους τελευταίους αυτούς κανείς δεν επιβίωσε περισσότερο από 1-2 χρόνια.
Από τα έντυπα η «ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ» συνεχίζει απρόσκοπτα την έκδοσή της, ενώ μια νέα εφημερίδα, ο «ΠΑΛΜΟΣ», κάνει μαχητικά την εμφάνισή του. Το 1978 εκδίδεται η «ΙΩΝΙΚΗ» με διευθυντή τον Γιάννη Πλαχούρη, από τα σοβαρότερα έντυπα που κυκλοφόρησαν στη Νέα Ιωνία και με θέσεις καθαρά δημοκρατικές.
Σ’ αυτή τη δεκαετία του ΄70 οι πνευματικοί άνθρωποι της Ν. Ιωνίας συνεχίζουν το δρόμο τους ο καθένας χωριστά, ανεξάρτητοι και μόνοι. Παρά τον σημαντικό αριθμό λογοτεχνών και εικαστικών καλλιτεχνών, παρά τα πολλά πνευματικά σωματεία και έντυπα, η Νέα Ιωνία ποτέ δεν δημιούργησε «Σχολές». Ίσως γιατί ποτέ δεν το επιδίωξε, ίσως γιατί δεν το κατόρθωσε. Οι πνευματικές της δυνάμεις έμειναν πάντοτε κατεσπαρμένες. Και μένουν μέχρι σήμερα. Ο ζωγράφος Φώτης Κώτσινας με τον ιδιάζοντα νατουραλισμό του, που χάθηκε πρόωρα. Ο ζωγράφος Νίκος Κακαδιάρης με τον χυμώδη, αλλά και οξύ ρεαλισμό του. Η εξπρεσιονίστρια Σούλη Σουρή κι αυτή χαμένη πρόωρα. Ο υπερρεαλιστής Τάσος Σουγιούλ, γιος του αείμνηστου συνθέτη Τίμου Σουγιούλ. Η Μαρία Φαραντούρη και η Αλίκη Καγιαλόγλου, που τόσο σημαντικά ανέδειξαν τη μουσική του Μάνου Χατζηδάκη και του Μίκη Θεοδωράκη. Ο ποιητής Βασίλης Στεριάδης με μια ελλειπτική και παράλογη προσωπική γραφή, ανάμεσα στον υπερρεαλισμό και τον συμβολισμό. Η πεζογράφος και μελετήτρια του Μικρασιατικού Ελληνισμού Νίτσα Παραρά. Και τέλος ο συντάκτης αυτού του άρθρου που αφήνει την κρίση για το έργο του στους αναγνώστες άλλων πολλών. Οι επόμενες δεκαετίες, του ΄80 δηλ. και του ΄90, βρίσκουν μια πόλη τερατώδη, 80.000 κατοίκων και περαστικών, προσφύγων και μεταναστών όπου τα πάντα ασφυκτιούν πλέον μέσα στους στενούς δρόμους: αυτοκίνητα, σπίτια, μαγαζιά και άνθρωποι. Μια αλλοπρόσαλλη αρχιτεκτονική έσβησε οριστικά και τα ύστατα απομεινάρια ανθρώπινης διάστασης στα σπίτια και στη ζεστή ζωή των Μικρασιατών. Κι εκείνη η γεμάτη εγκαρδιότητα, φιλόφρονη και φιλόξενη συμπεριφορά των προσφύγων χάνεται σιγά σιγά, καθώς όλα πολτοποιούνται στις μυλόπετρες του κέρδους και της αγωνίας για την επόμενη μέρα.
Η πνευματική ζωή της πόλης μας δεν έχει πια το δικό της αυστηρό χαρακτήρα, αλλά έχει, εν πολλοίς, ενταχθεί στην κοινή πολιτιστική πορεία της παμφάγας πρωτεύουσας.
Έντονη πνευματική κίνηση θα σημειώσει πάλι το Εν τούτοις και μέσα σ’ αυτό το χάος –ή ίσως και εξ αιτίας του- μια στίγμα της. Κύριοι φορείς η «ΕΝΩΣΗ ΣΠΑΡΤΗΣ», η «ΕΣΤΙΑ Ν. ΙΩΝΙΑΣ», το «ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ» (με πρωτεργάτες τους αδελφούς Πολύκαρπο και Ιωσήφ Πολυκάρπου, σκηνοθέτη και σκηνογράφο αντίστοιχα) και, τέλος, τη «ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΧΟΡΩΔΙΑ» με διευθυντή τον εξαίρετο Γιάννη Τσελεπίδη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ακόμα μια ομάδα νέων ζωγράφων, όπως ο Χαιρετάκης, ο Μούσκος, ο Ζούννης και ο γλύπτης Χαρίλαος Κουτσούρης ενώ η ομάδα των παλαιότερων (Βουδούρογλου, Πασιρό, Κακαδιάρης, Βουλγαρέλης, Καμπούρογλου) συνεχίζει τη δράση της. Αρκετοί νέοι ποιητές κάνουν την εμφάνισή τους, όπως η Θωμαϊδου, ο Τσέλλιος, η Μίσσιου, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει και η εμφάνιση δύο νέων πολιτιστικών φορέων, που είναι ο «ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΡΗΤΩΝ ΠΕΡΙΣΣΟΥ» και η «ΙΩΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ», που διαθέτει και ομώνυμη μαχητική εφημερίδα. Άλλες νέες εφημερίδες είναι η «ΓΝΩΜΗ», που πρόσκειται στο ΠΑΣΟΚ, η «ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ» στη μετριοπαθή Αριστερά, το «ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΒΗΜΑ» στο Δήμαρχο και το μεγαλύτερο και πιο συγκροτημένο φύλλο που κυκλοφόρησε στη Ν. Ιωνία, «Η ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ», που ξεκινάει την έκδοσή του το 1991.
Σήμερα η Ν. Ιωνία δεν είναι πια η προσφυγούπολη με τον αμιγή Μικρασιατικό πληθυσμό. Όμως οι πνευματικές της δραστηριότητες – καθώς άλλωστε και οι οικονομικές- κατευθύνονται σχεδόν αποκλειστικά από γόνους προσφύγων. Οι τρεις μεγαλύτεροι πολιτιστικοί φορείς ή «ΕΝΩΣΗ ΣΠΑΡΤΗΣ», η «ΕΣΤΙΑ Ν. ΙΩΝΙΑΣ» και το «ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ» εξακολουθούν πάντα να διευθύνονται από συμβούλια προσφύγων και μάλιστα Πισιδών. Από τους 60, περίπου, σημαντικότερους πνευματικούς ανθρώπους της οι 45 ήταν ή είναι πρόσφυγες ή προσφυγικής καταγωγής και από τα 50 περίπου σωματεία της μέχρι σήμερα τα 46 ήταν και είναι προσφυγικής προέλευσης επίσης. Σήμερα ο πολιτιστικός αγώνας βρίσκεται αντιμέτωπος με τα Video Clubs, τις Yamaha, το Λόττο και το Προ-πο, τις Disco και τα ναρκωτικά. Η πόλη μας, πόλη βιομηχανική και εμπορική πάντα, παρά την ουσιαστική ενοποίησή της με ολόκληρο το σαρκοφάγο Αττικό μεγαθήριο, έχει ακόμη να γράψει τη δική της πνευματική ιστορία. Έτσι, το προσφυγικό στοιχείο, αφού επί 80 περίπου χρόνια πρόσφερε την πίστη, την εργατικότητα, την καρτερία, την ευσέβεια και την δημιουργικότητά του στη θεμελίωση, οργάνωση και ανάπτυξη αυτής της πόλης –αλλά και της χώρας ολόκληρης- έχει πια καταξιωθεί ανάμεσα στις πρωτοπόρες πολιτιστικές δυνάμεις της πατρίδας μας. Η ιστορία του, θαρρώ, τελειώνει κάπου εδώ. Η ιστορία, βέβαια, συνεχίζεται. Βέβαια, ο αγώνας τώρα είναι απείρως δυσκολότερος. Το Πνεύμα σήμερα χρειάζεται να αντιπαραταχθεί με το γενικότερο κλίμα που μαστίζει την ανθρωπότητα, έμφορτο από το αδηφάγο κέρδος, την κακογουστιά, την αρπαγή, την αναλγησία μπροστά στον ανθρώπινο πόνο, την αποθέωση του εγωισμού, την απιστία και την ασέβεια. Σε μια παρόμοια ατμόσφαιρα, ο αγώνας για την ολοκλήρωση της πνευματικής διάστασης του Ανθρώπου θα είναι μαρτυρικός αλλά όχι ανέλπιδος. Οι βαθιές ικμάδες της Αλήθειας θα εγγυηθούν τη δικαίωση της προσπάθειάς του. Ακόμη μια φορά.
